سم‌زدایی با نالتروکسان یکی از روش‌های علمی و مدرن برای درمان اعتیاد به مواد مخدر، به‌ویژه مواد افیونی مانند هروئین، تریاک و مورفین است. نالتروکسان یک داروی آنتاگونیست گیرنده‌های اوپیوئیدی محسوب می‌شود که با مسدود کردن این گیرنده‌ها، مانع از تأثیرگذاری مواد مخدر بر بدن می‌شود. به بیان ساده، مصرف نالتروکسان باعث می‌شود فرد پس از ترک، حتی اگر دوباره مواد مصرف کند، هیچ لذتی از آن دریافت نکند و همین موضوع احتمال بازگشت به مصرف را کاهش می‌دهد.
چرا نالتروکسان در سم زدایی مؤثر است؟
در فرآیند ترک اعتیاد، یکی از چالش‌های اصلی، وسوسه مصرف مجدد و علائم ترک است. نالتروکسان با مهار گیرنده‌های مغزی، اثرات سرخوشی ناشی از مصرف مواد را از بین می‌برد. در نتیجه فرد با گذشت زمان انگیزه بیشتری برای ادامه پرهیز از مصرف پیدا می‌کند. علاوه بر این، پزشکان معمولاً از نالتروکسان در کنار مشاوره و روان‌درمانی استفاده می‌کنند تا روند ترک پایدارتر و مؤثرتر باشد.
مراحل سم زدایی با نالتروکسان
ارزیابی اولیه پزشکی: بررسی وضعیت جسمی و روانی فرد توسط پزشک.
قطع مصرف مواد: بیمار باید حداقل ۷ تا ۱۰ روز از آخرین مصرف مواد افیونی فاصله گرفته باشد تا مصرف نالتروکسان بی‌خطر باشد.
آغاز درمان دارویی: تجویز نالتروکسان تحت نظر پزشک، معمولاً به‌صورت قرص یا آمپول طولانی‌اثر.
حمایت روانی و مشاوره: برای کنترل بی‌قراری، اضطراب و وسوسه‌های ذهنی.
مزایای استفاده از نالتروکسان در ترک اعتیاد
کاهش شدید احتمال عود مصرف
عدم ایجاد وابستگی جسمی و روانی به دارو
قابل استفاده به‌صورت خوراکی یا تزریقی (ماهانه)
ایمن‌تر بودن نسبت به برخی داروهای جایگزین مثل متادون یا بوپرنورفین
شیوه مصرف خوراکی نالتروکسان
قبلاً توصیه می شد، استفاده از نالتروکسان به زمانی موکول شود که سم زدایی تکمیل شده است (۱۰ الی ۱۴ روز پس از شروع پرهیز) اما امروزه با توجه به قطع درمان های مکرر، تجویز نالتروکسان را به میزان ۱۲.۵ میلی گرم در روز سوم پرهیز با بهره گیری از مقادیر بیشتری بنزودیازپین و کلونیدین آغاز می‌کنند.
این روش، طول سم زدایی را به نصف کاهش می دهد، اما در بعضی از بیماران به علت بروز سندروم شدید ترک اعتیاد (عوارض گوارشی) سبب عدم تحمل و قطع درمان می شود. لذا توصیه می شود استفاده از این روش (سم زدایی سریع مواد مخدر) تحت مراقبت کامل پزشکی، آگاهی دادن به بیمار و ارزیابی واکنش او باشد در غیر این صورت احتمال قطع درمان را بیشتر خواهد کرد.
روش دیگر درمان سندروم ترک مواد افیونی
یک روش دیگر در درمان سندروم ترک مواد افیونی قوی استفاده از برنامه‌های درمانی چند مرحله ای است. در این روش به تدریج آگونیست های قوی به آگونیست های ضعیف، بعد آگونیست – آنتاگونیست و در نهایت به آنتاگونیست مواد افیونی تبدیل می شود.
به این ترتیب که بیمار مبتلا به وابستگی هروئین (آگونیست قوی) با یک آگونسیت ضعیف تر مثل متادون درمان می شود. در گام بعدی از آگونیست نسبی (آگونیست – آنتاگونیست ها) مثل بوپره نورفین، لوومتادول آستات و در نهایت از آنتاگونیست های افیونی نظیر نالتروکسان یا نالمفن استفاده می شود. در این روش سم زدایی تدریجی، بعضی از بیماران آثار جانبی یا سندروم ترک اعتیاد را تجربه می کنند که در شروع درمان با نالتروکسان ظاهر می شود.
قطع مصرف مواد مخدر
نکته مهم این که با قطع مصرف مواد مخدر، قدرت گیرنده های آنتاگونیست افیونی کاهش می‌یابد و از آن جایی که هیچ ابزار فارماکولوژیک برای تداوم مصرف آنتاگونیست های گیرنده مواد افیونی وجود ندارد، محیط اجتماعی و مداخلات مکرر رفتاری – شناختی برای تداوم پرهیز اهمیت دارد. اغلب افراد در عرض ۳ ماه، مصرف آنتاگونیست های مواد افیونی را قطع می‌کنند.
برای تداوم مصرف این مواد شرکت دادن افراد در برنامه‌های به خوبی پرورده شده تضمینی، که بیمار برای مصرف دارو پاداش بگیرد، ضروری است. با قطع این مواد خطر عود اعتیاد بسیار افزایش می‌یابد. متاسفانه مصرف ماده با پاداش (ایجاد حالت نشئه) همراه است در حالی که سودمندی درمانی نالتروکسان به ظاهر، پاداش ملموسی به دست نمی دهد.
نالمفن
نالمفن داروی جدیدتر از گروه آنتاگونیست های مواد افیونی است که از نظر تأثیر بر گیرنده های افیونی اثری متفاوت با نالتروکسان دارد. تصور می‌شود فعال شدن گیرنده‌های افیونی کاپا و دلتا سبب تقویت مرکزی مصرف الکل و مواد افزودنی می شود در حالی که فعال شدن گیرنده مو با آثار ضد تهوع محیطی و مرکزی مرتبط است.
تأثیر نالتروکسان بر روی گیرنده های مواد افیونی
نالتروکسان آثار آنتاگونیستی ضعیفی بر گیرنده های کاپا و دلتا دارد و اثر آنتاگونیستی قوی بر گیرنده مو دارد. لذا مصرف آن به طور مؤثری سبب کاهش مصرف مواد افیونی و الکل و بلوکاژ مرکزی مو می شود در عین حال عارضه تهوع را نیز همراه ندارد.
تأثیر نالمفن بر روی گیرنده های مواد افیونی
نالمفن به طور مساوی بر گیرنده های سه گانه (کاپا، دلتا و مو) اثر می کند، اثر آن سبب کاهش مصرف الکل و مواد افیونی می شود اما چون اثر قوی تری برگیرنده مو ندارد با عوارض گزارشی کمتری همراه است. نالمفن در حال حاضر به شکل قرص ۱۰ و ۲۰ میلی گرم در دسترس است. نیمه عمر نالمفن ۸ الی۱۰ساعت است.
