مصرف الکل یکی از رایج‌ترین رفتارهای اجتماعی و تفریحی در جهان است، اما وقتی کنترل آن از دست خارج شود، می‌تواند سلامت جسمی و روانی فرد و کیفیت زندگی او را به شدت تحت تاثیر قرار دهد. بسیاری از افراد نمی‌دانند که نوشیدن بیش از حد یا مداوم الکل می‌تواند به اختلال مصرف الکل یا سوء مصرف الکل منجر شود، وضعیتی که نیاز به مداخله پزشکی و درمان حرفه‌ای دارد. شناخت علائم سوء مصرف الکل و اهمیت اقدام زودهنگام، نخستین گام در پیشگیری از آسیب‌های بلندمدت آن است.
سوء مصرف الکل چیست؟
مصرف مشروبات الکلی که امروزه به سوء مصرف الکل یا الکلیسم شناخته می‌شود، به حالتی گفته می‌شود که فرد با وجود اثرات منفی الکل بر جسم و زندگی، همچنان احساس نیاز جسمی به مصرف آن دارد. نوشیدن بیش از حد الکل می‌تواند سلامت و ایمنی فرد را به خطر بیندازد و اگر الگوی مصرف الکل باعث اختلال در زندگی روزمره شود، احتمالاً فرد دچار سوء مصرف الکل است. این وضعیت می‌تواند از خفیف تا شدید متغیر باشد و حتی نوع خفیف آن نیز در صورت ادامه می‌تواند به مشکلات جدی منجر شود. بنابراین تشخیص و درمان زودهنگام توسط پزشک اهمیت بالایی دارد.
آمار مصرف الکل در جهان
مصرف الکل در سطح جهانی به‌طور قابل‌توجهی متغیر است و تحت تأثیر عوامل فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی قرار دارد. بر اساس گزارش سازمان جهانی بهداشت (WHO) در سال ۲۰۱۹، متوسط مصرف الکل در میان بزرگ‌سالان (۱۵ سال به بالا) در سطح جهانی حدود ۵.۵ لیتر الکل خالص در سال بوده است .
در برخی کشورها، مصرف الکل به‌طور قابل‌توجهی بالاتر از میانگین جهانی است. برای مثال در زیمبابوه، مصرف سرانه الکل به ۶۲.۸ لیتر در سال می‌رسد، در حالی که در کشورهای اروپایی مانند آلمان و فرانسه، مصرف سرانه حدود ۱۶ لیتر در سال است.
در ایالات متحده، نرخ مصرف الکل در بزرگ‌سالان در سال ۲۰۲۳ به ۵۴٪ کاهش یافته است که پایین‌ترین سطح از سال ۱۹۹۷ تاکنون است. این آمار نشان‌دهنده تفاوت‌های قابل‌توجه در الگوهای مصرف الکل در کشورهای مختلف است و اهمیت درک این تفاوت‌ها را در زمینه پیشگیری و درمان اختلالات مرتبط با مصرف الکل برجسته می‌کند.
علائم سوء مصرف الکل
- ناتوانی در کاهش مصرف الکل
- تلاش‌های ناموفق برای کنترل نوشیدن
- ولع شدید یا اضطراب هنگام قطع مصرف
- عدم مسئولیت‌پذیری در کار، مدرسه یا خانه
- کاهش یا تغییر در فعالیت‌های اجتماعی، شغلی و تفریحی
- مصرف الکل در موقعیت‌های خطرناک (مثلاً رانندگی یا شنا)
- صرف وقت زیاد برای نوشیدن، تهیه یا بهبودی از الکل
- بروز علائم ترک هنگام قطع مصرف (تهوع، تعریق، لرزش)
- ادامه نوشیدن حتی با وجود مشکلات جسمی، اجتماعی یا بین‌فردی
- افزایش آستانه تحمل نسبت به الکل (برای رسیدن به همان اثر، میزان مصرف افزایش می‌یابد)
عوارض جسمی و روانی نوشیدن بیش از حد الکل
مصرف بیش از حد الکل می‌تواند سلامت جسم و روان را تحت تأثیر قرار دهد و باعث اختلال در عملکرد مغز، قلب، کبد و سیستم عصبی شود. همچنین رفتارهای پرخطر و مشکلات اجتماعی را افزایش می‌دهد. در ادامه، مهم‌ترین عوارض سوء مصرف الکل عبارتند از:
عوارض جسمی
- کبد: افزایش چربی کبد، التهاب کبد (هپاتیت الکلی)، سیروز
- گوارش: التهاب معده، زخم معده و مری، اختلال در جذب ویتامین‌ها، آسیب به لوزالمعده
- قلب و عروق: فشار خون بالا، بزرگ شدن قلب، نارسایی قلبی، سکته، آریتمی قلبی
- دیابت: تداخل با گلوکز کبد و افزایش خطر هیپوگلیسمی
- عملکرد جنسی و قاعدگی: اختلال نعوظ در مردان، قطع قاعدگی در زنان
- چشم: نستاگموس، ضعف و فلج عضلات چشم، خطر زوال عقل ناشی از کمبود تیامین
- استخوان‌ها: کاهش استحکام استخوان‌ها، افزایش خطر پوکی استخوان و شکستگی، آسیب به مغز استخوان و کاهش پلاکت‌ها
- عصبی: بی‌حسی و درد در اندام‌ها، اختلال تفکر، زوال عقل، از دست دادن حافظه کوتاه‌مدت
- سیستم ایمنی: ضعف بدن در مقابله با بیماری‌ها، افزایش خطر ابتلا به عفونت‌ها
عوارض اجتماعی و روانی
- کاهش توانایی تصمیم‌گیری و مهارت‌های اجتماعی
- تصادفات رانندگی و سایر صدمات جسمی
- مشکلات در روابط خانوادگی و اجتماعی
- عملکرد ضعیف در کار یا مدرسه
- درگیر شدن در جرم یا قربانی جرم شدن
- روابط جنسی خطرناک یا سوء استفاده جنسی
- افزایش خطر اقدام به خودکشی
عوارض در دوران بارداری
- سقط جنین
- سندرم الکل جنین و نقایص مادرزادی
اثرات طولانی مدت مصرف الکل
مصرف طولانی‌مدت الکل می‌تواند تأثیرات گسترده‌ای بر زندگی فرد و سلامت جسمانی و روانی او داشته باشد. افرادی که به اختلال مصرف الکل مبتلا هستند، اغلب با مشکلات روابط بین‌فردی مواجه می‌شوند؛ چرا که رفتارهای ناشی از مصرف الکل می‌تواند باعث درگیری با خانواده، دوستان و همکاران شود. همچنین در محل کار یا مدرسه، کاهش تمرکز، عملکرد ضعیف و غیبت‌های مکرر از جمله پیامدهای رایج است.
چه کسانی بیشتر در معرض اعتیاد به الکل هستند؟
دلیل واحد و قطعی برای اعتیاد به الکل وجود ندارد و عوامل متعددی می‌توانند احتمال ابتلا را افزایش دهند. برخی از این عوامل عبارت‌اند از:
- مصرف بیش از ۱۵ وعده الکل در هفته برای مردان
- مصرف بیش از ۱۲ بار الکل در هفته برای زنان
- مصرف بیش از ۵ بار الکل در یک روز (حتی یک بار در هفته)
- داشتن والدین مبتلا به اختلال مصرف الکل
- سابقه بیماری‌های روانی مانند افسردگی، اضطراب و شیزوفرنی
- اعتمادبه‌نفس پایین یا زندگی در خانواده یا جامعه‌ای که مصرف الکل در آن رایج باشد.
این عوامل ریسک ابتلا را افزایش می‌دهند، اما حتی در نبود آن‌ها نیز مصرف طولانی‌مدت و بیش از حد الکل می‌تواند منجر به اعتیاد شود. از نظر روانی، سوء مصرف الکل می‌تواند منجر به تحریک‌پذیری، اضطراب، افسردگی و بی‌خوابی شود. خستگی مزمن، کاهش انگیزه و کاهش کیفیت زندگی نیز از دیگر اثرات طولانی‌مدت است. از نظر جسمانی، مصرف مزمن الکل به مرور باعث آسیب به کبد، قلب، سیستم عصبی، لوزالمعده و سیستم ایمنی بدن می‌شود و خطر ابتلا به بیماری‌های مزمن و سرطان را افزایش می‌دهد.
تشخیص اعتیاد به الکل
برای تشخیص اعتیاد به الکل (الکلیسم) در ایالات متحده، معیارهای راهنمای تشخیص و آماری اختلالات روانی (DSM) انجمن روانپزشکی آمریکا (APA) استفاده می‌شود. طبق این معیارها، فرد باید الگوی مصرفی داشته باشد که منجر به اختلال یا ناراحتی قابل توجه شود. برای تشخیص اعتیاد، وجود حداقل ۳ مورد از معیارهای زیر در ۱۲ ماه اخیر لازم است:
تحمل الکل: برای رسیدن به حالت مستی، فرد به مقدار بیشتری الکل نیاز دارد. آسیب کبد یا سیستم عصبی ممکن است این میزان را کاهش دهد.
علائم ترک مصرف: هنگام قطع یا کاهش مصرف الکل، فرد دچار لرزش، بی‌خوابی، حالت تهوع و اضطراب می‌شود و ممکن است برای کاهش این علائم دوباره الکل مصرف کند.
تلاش‌های ناموفق برای کاهش مصرف: فرد بارها سعی می‌کند مصرف الکل را قطع کند اما موفق نمی‌شود و تمایل به ترک دارد.
صرف زمان زیاد برای خرید و نوشیدن الکل: زمان زیادی صرف تهیه، مصرف و بهبودی پس از الکل می‌شود.
کناره‌گیری و انزوا: فرد از فعالیت‌های اجتماعی، تفریحی یا شغلی که قبلاً انجام می‌داده، فاصله می‌گیرد.
ماندگاری در مصرف: حتی با آگاهی از آسیب‌های جسمی و روانی، فرد به مصرف الکل ادامه می‌دهد.
فراتر از قصد و نیت: مصرف طولانی‌تر یا مقدار بیشتری از آنچه که در نظر داشته است.
این معیارها به پزشکان کمک می‌کنند تا شدت و الگوی مصرف الکل را شناسایی و درمان مناسب را برنامه‌ریزی کنند.
سخن پایانی
برای پیشگیری از عوارض جدی ناشی از سوء مصرف الکل و دریافت مشاوره تخصصی، می‌توانید با افشار کلینیک تماس بگیرید. کارشناسان و روانشناسان ما آماده‌اند تا با ارزیابی دقیق، راهکارهای درمانی مناسب و برنامه‌های ترک الکل، مسیر بازگشت به زندگی سالم و متعادل را برای شما فراهم کنند. همین امروز با افشار کلینیک تماس بگیرید و گام اول را برای زندگی بدون اعتیاد بردارید.