مواد توهم زا شامل آن دسته از موادی است که موجب توهم، قطع تماس با واقعیات و بسط و گسترش هوشیاری می گردد. بیش از صد نوع مواد توهم زای طبیعی و مصنوعی توسط انسان مورد سوءاستفاده قرار می گیرد.
مواد توهم زای طبیعی آن دسته از مواد توهم زا هستند که از گیاهان به دست می آیند.
مواد توهم زای مصنوعی، آن دسته از مواد توهم زا هستند که با مواد مصنوعی در آزمایشگاه ساخته میشوند.
از جمله توهم زاهایی که بیشتر از بقیه مورد سوءاستفاده قرار می گیرند می توان به ال. اس. دی، فن سیکلیدین و مسکالین اشاره نمود.
ملاک های تشخیصی برای اختلال مصرف مواد توهم زا
الگوی مشکل آفرین مصرف مواد توهم زا (غیر از فن سیکلیدین) که به اختلال یا ناراحتی قابل ملاحظه بالینی منجر می شود و با حداقل دو مورد زیر که ظرف مدت 12 ماه روی می دهد، آشکار می شود:
1- ماده توهم زا اغلب در مقادیر زیاد یا ظرف مدت طولانی تر از آنچه مورد نظر بوده مصرف می شود.
2- میل مداوم یا تلاش های ناموفق برای کاهش دادن یا کنترل کردن مصرف ماده توهم زا وجود دارد.
3- وقت زیادی صرف فعالیت های لازم برای به دست آوردن ماده توهم زا، مصرف ماده توهم زا یا بهبود از تأثیرات آن می شود.
4- اشتیاق یا میل شدید به مصرف ماده توهم زا.
5- مصرف مکرر ماده توهم زا به ناتوانی در برآورده کردن تعهدات نقش عمده در محل کار، مدرسه یا خانه منجر می شود. (مثل غیبت های مکرر از کار یا عملکرد شغلی نامناسب در ارتباط با مصرف ماده توهم زا، اخراج از مدرسه، غفلت از فرزندان و خانواده)
6- مصرف مداوم ماده توهم زا با وجود داشتن مشکلات مکرر اجتماعی یا میان فردی که در اثر تأثیرات ماده توهم زا ایجاد یا تشدید می شوند. (مثل جر و بحث با همسر در مورد پیامد های مسمومیت، کتک کاری)
7- فعالیت های مهم اجتماعی، شغلی، یا تفریحی به علت مصرف ماده توهم زا رها می شوند یا کاهش می یابند.
8- مصرف مکرر ماده توهم زا در موقعیت هایی که در آنها از لحاظ جسمانی خطرناک است (مثل رانندگی یا کار کردن با ماشین آلات هنگامی که فرد توسط ماده توهم زا مختل شده است).
9- مصرف ماده توهم زا با وجود آگاهی از داشتن مشکل جسمانی یا روان شناختی مداوم یا عود کننده که احتمالاً توسط ماده توهم زا ایجاد یا تشدید شده است، ادامه یافته است.
10- تحمل به صورتی که توسط هر یک از موارد زیر تعیین می شود:
نیاز به مقادیر بسیار زیاد ماده توهم زا برای دست یابی به مسمومیت یا تأثیر دلخواه.
کاهش تأثیر قابل ملاحظه در اثر مصرف مداوم مقدار یکسانی از ماده توهم زا.
توجه: نشانه ها و علائم برای ترک اعتیاد به مواد توهم زا به اثبات نرسیده است، و بنابراین، این ملاک کاربرد ندارد.
ملاک های تشخیصی برای مسمومیت با مواد توهم زا
الف) فرد به تازگی مواد توهم زا (غیر از فن سیکلیدین) مصرف کرده است.
ب) تغییرات رفتاری یا روان شناختی مشکل آفرین قابل ملاحظه بالینی (مثل اضطراب یا افسردگی محسوس، افکار ارجاعی، ترس از دست دادن ذهن خویش، اندیشه پردازی پارانوئید، قضاوت معیوب) که در مدت مصرف ماده توهم زا یا مدت کوتاهی بعد از آن ایجاد شده اند.
ج) تغییرات ادراکی در حالت بیداری و هوشیاری کامل روی می دهند که در مدت مصرف ماده توهم زا یا مدت کوتاهی بعد از آن ایجاد می شوند.
د) دو (یا تعداد بیشتری) از علائم و نشانه های زیر در مدت مصرف ماده توهم زا یا مدت کوتاهی بعد از آن ایجاد می شوند:
- گشادگی مردمک
- تپش قلب
- عرق کردن
- افزایش ضربان قلب
- تار شدن دید
- رعشه ها
- ناهماهنگی
و) علائم یا نشانه ها ناشی از بیماری جسمانی دیگر نیستند، از جمله مسمومیت با مواد دیگر بهتر توجیه نمی شوند.
