تریاک چیست؟ + ترک تریاک و روش های درمان آن

باور های غلط درباره مصرف تریاک

در فرهنگ عامه ایران، باورهای نادرستی درباره تریاک وجود دارد که باعث شده این ماده مخدر هنوز هم در برخی خانواده‌ها به‌عنوان دارو شناخته شود. بسیاری از سالمندان، به‌ویژه در مناطق روستایی، باور دارند که تریاک می‌تواند بیماری‌هایی مانند دیابت، فشار خون، درد مفاصل، ضعف جنسی و حتی سکته مغزی را درمان کند. این باورها اغلب از نسل‌های قبل منتقل شده و پایه علمی ندارند.

تحقیقات پزشکی و سم‌شناسی نشان داده‌اند که تریاک فقط در دوزهای مشخص و تحت نظر پزشک برای تسکین درد کاربرد دارد، آن هم در قالب ترکیبات دارویی مثل مورفین یا کدئین، نه به‌صورت تدخینی یا خوراکی سنتی. سوء‌مصرف تریاک نه‌تنها بهبود بیماری‌ها را به دنبال ندارد، بلکه در درازمدت باعث آسیب به کلیه، کبد، سیستم گوارشی، مغز و روان فرد می‌شود.

همچنین برخی باور دارند که تریاک ماده‌ای ملایم‌تر نسبت به مواد مخدر صنعتی مثل شیشه یا هروئین است. در صورتی که با توجه به ساختار شیمیایی، اثرگذاری روی مغز و گیرنده‌های عصبی، و توانایی ایجاد وابستگی شدید، تریاک نیز در ردیف مواد افیونی بسیار خطرناک قرار دارد.

عوارض مصرف تریاک و شیره بر بدن

مصرف تریاک و شیره با بروز اختلالات متعدد جسمی، روانی و اجتماعی همراه است. در ادامه، به برخی از مهم‌ترین این عوارض می‌پردازیم:

عوارض جسمی

مصرف تریاک در کوتاه‌مدت می‌تواند باعث تهوع، استفراغ، یبوست، خواب‌آلودگی، خشکی دهان، افت فشار خون و تنفس سطحی شود. اما با گذر زمان، این عوارض شدت یافته و به صورت زیر خود را نشان می‌دهد:

• سیاه شدن رنگ پوست صورت و ایجاد ظاهری بی‌روح

• اختلال در عملکرد معده و روده؛ از جمله یبوست مزمن، زخم معده و دل‌پیچه

• اختلالات تنفسی به دلیل تضعیف عملکرد دیافراگم

• نارسایی قلبی و کاهش ضربان قلب در دوزهای بالا

• اختلال در کبد و تشدید بیماری‌های مزمن مانند هپاتیت B و C

• تضعیف سیستم ایمنی بدن و افزایش احتمال ابتلا به عفونت‌ها

• پوست چرمی، تیره و خشک در اثر کم‌آبی مزمن و سموم موجود در تریاک

• دندان‌های پوسیده و التهاب لثه به دلیل تغییر PH بزاق و کاهش سیستم ایمنی دهان

• ناباروری و اختلالات قاعدگی در زنان

عوارض روانی

تریاک نه‌تنها جسم بلکه ذهن را نیز درگیر می‌کند. به‌ویژه در مصرف مداوم، تغییرات شیمیایی در مغز منجر به بروز اختلالاتی ازجمله:

• افسردگی مزمن و نوسانات خلقی شدید

• اضطراب و بی‌قراری حتی پس از دوره‌های کوتاه‌مدت مصرف

• بی‌حوصلگی، انزواطلبی و کاهش عملکرد اجتماعی

• ضعف تمرکز و اختلال حافظه کوتاه‌مدت

• احساس ناامیدی و افکار خودکشی در مراحل پیشرفته اعتیاد

• اختلالات خواب، کابوس و بی‌خوابی‌های مکرر

از مهم‌ترین خطرات روانی تریاک، وابستگی ذهنی آن است؛ به این معنا که فرد تصور می‌کند تنها راه آرامش، تمرکز و حتی انجام کارهای روزمره‌اش، مصرف تریاک است. این وابستگی باعث می‌شود روند درمان سخت‌تر شود و بیمار نیاز به درمان روان‌پزشکی و مشاوره عمیق‌تری داشته باشد.

عوارض مصرف تریاک در زنان

مصرف تریاک در زنان عوارض گسترده‌تری نسبت به مردان دارد. بدن زنان نسبت به مواد مخدر حساس‌تر است و تغییرات هورمونی ناشی از چرخه قاعدگی، بارداری، یائسگی و… باعث می‌شود که اثرات تریاک در آنان شدیدتر و سریع‌تر بروز کند. بر اساس مطالعات، زنان نه‌تنها سریع‌تر وابسته می‌شوند بلکه ترک موفق برای آن‌ها نیز نیازمند حمایت روانی و پزشکی بیشتری است.

عوارض مصرف تریاک در زنان عبارت‌اند از:

• اختلال در چرخه قاعدگی: تریاک می‌تواند موجب تاخیر یا قطع قاعدگی شود، یا دوره‌های دردناک و نامنظم ایجاد کند.

• کاهش توان باروری: مصرف تریاک روی تخمک‌گذاری تأثیر منفی می‌گذارد و احتمال ناباروری را افزایش می‌دهد.

• کاهش میل جنسی و اختلال در روابط جنسی و زناشویی

• افزایش احتمال سقط جنین و زایمان زودرس در زنان باردار

• آسیب به جنین: تریاک از جفت عبور کرده و روی مغز، سیستم عصبی و رشد جنین تأثیر منفی دارد. نوزادان این مادران معمولاً با علائم ترک به دنیا می‌آیند.

از این‌رو، ترک تریاک در زنان باید با رویکردی تخصصی‌تر و با در نظر گرفتن وضعیت هورمونی و روانی آن‌ها انجام گیرد.

اثرات مصرف تریاک در دوران بارداری

مصرف تریاک در دوران بارداری، یک تهدید جدی برای سلامت مادر، جنین و نوزاد به شمار می‌آید. این ماده مخدر با عبور از جفت، به راحتی وارد جریان خون جنین می‌شود و مستقیماً بر رشد و عملکرد اندام‌های حیاتی جنین اثر می‌گذارد. در واقع، جنینی که در دوران بارداری در معرض مواد افیونی به‌ویژه تریاک قرار گیرد، مستعد انواع آسیب‌های جسمی و عصبی خواهد بود.

بسیاری از مادران به دلیل ناآگاهی، باورهای غلط سنتی یا وابستگی شدید به تریاک، در دوران بارداری مصرف این ماده را ادامه می‌دهند و تصور می‌کنند که به دلیل “طبیعی بودن” آن آسیبی متوجه جنین نیست؛ در حالی که شواهد علمی کاملاً خلاف این موضوع را اثبات کرده‌اند.

مهم ترین عوارض مصرف تریاک در دوران بارداری

• سقط جنین خودبخودی: تریاک می‌تواند منجر به انقباضات رحمی، قطع خون‌رسانی جفت و در نتیجه سقط جنین در ماه‌های اولیه شود.

• زایمان زودرس: مادران مصرف‌کننده تریاک در معرض خطر بالای زایمان پیش از موعد هستند که این موضوع باعث نارس بودن نوزاد و بروز مشکلات تنفسی، گوارشی و مغزی در او می‌شود.

• تولد نوزاد با وزن پایین: مصرف مداوم تریاک باعث کاهش رشد داخل رحمی جنین می‌شود که نتیجه آن تولد نوزادی با وزن پایین و آسیب‌پذیرتر است.

• مرگ جنین داخل رحم (IUFD): در موارد شدید، تریاک می‌تواند باعث مرگ ناگهانی جنین در رحم مادر شود.

• نوزاد معتاد به دنیا می‌آید (سندروم ترک نوزادی): یکی از بارزترین عوارض مصرف تریاک، تولد نوزاد با وابستگی به مواد مخدر است. این نوزادان معمولاً چند ساعت پس از تولد دچار علائم ترک نظیر لرزش، گریه‌های غیرقابل کنترل، استفراغ، تب، تعریق، اسهال، بی‌خوابی و تشنج می‌شوند.

• آسیب‌های عصبی و مغزی در نوزاد: تریاک می‌تواند بر ساختار مغز جنین تأثیر بگذارد و باعث ناهنجاری‌های شناختی، حرکتی و رفتاری در نوزاد شود که ممکن است تا پایان عمر باقی بماند.

• افزایش احتمال مشکلات قلبی و کلیوی: در بررسی‌های انجام‌شده، مصرف مواد افیونی در دوران بارداری احتمال ناهنجاری‌های قلبی–عروقی و کلیوی را در نوزاد افزایش می‌دهد.

• تأخیر در رشد ذهنی و زبانی: کودکان متولد شده از مادران مصرف‌کننده تریاک، اغلب در رشد زبان، یادگیری و رفتارهای اجتماعی با تأخیر یا اختلال مواجه می‌شوند.

 

علائم ترک تریاک و شیره

زمانی که فرد مصرف‌کننده اقدام به قطع مصرف تریاک می‌کند، بدن او که به دریافت مداوم این ماده عادت کرده، دچار یک «واکنش محرومیت» می‌شود. این واکنش به‌صورت علائم جسمی و روانی شدید بروز می‌کند و به آن خماری گفته می‌شود. مدت زمان بروز و شدت علائم، به عوامل مختلفی چون مدت مصرف، دوز مصرفی، روش مصرف، وضعیت جسمانی و روانی فرد بستگی دارد.

علائم جسمی ترک تریاک

• لرز و تعریق شدید

• دل‌پیچه، اسهال و تهوع

• افزایش ضربان قلب و فشار خون

• درد شدید عضلات و مفاصل

• آبریزش بینی و چشم

• بی‌خوابی

• خمیازه‌های پیاپی

• گشادی مردمک چشم

• احساس سرما و گرمای متوالی

• احساس کوفتگی و ضعف شدید بدنی

علائم روانی ترک تریاک

• اضطراب شدید و بی‌قراری

• پرخاشگری و تحریک‌پذیری

• افسردگی و افکار منفی

• احساس پوچی و بی‌انگیزگی

• اختلال تمرکز

• میل شدید به مصرف مجدد (کرِیوینگ Craving)

این علائم در مجموع بین ۵ تا ۱۲ روز طول می‌کشد، ولی برخی علائم روانی مانند افسردگی یا بی‌خوابی ممکن است تا چند هفته یا ماه ادامه یابد. همین موضوع نشان می‌دهد که ترک موفق تریاک فقط به معنای عبور از خماری نیست، بلکه یک فرآیند چندمرحله‌ای با مراقبت‌های پزشکی، روان‌درمانی و تغذیه مناسب است.

روش های ترک تریاک و شیره

ترک تریاک، بسته به شرایط بیمار، می‌تواند به روش‌های مختلفی انجام شود. این روش‌ها در دو دسته کلی سم‌زدایی (Detoxification) و روان‌درمانی قرار می‌گیرند. انتخاب روش مناسب نیاز به ارزیابی کامل جسمی و روانی توسط پزشک دارد، اما در ادامه با مهم‌ترین روش‌های درمان آشنا می‌شوید.

سم زدایی سریع (UROD)

در این روش، بیمار با کمک داروهای آنتاگونیست مخدر مانند نالوکسون یا نالترکسون و تحت بیهوشی کنترل‌شده، وارد فاز سم‌زدایی می‌شود. به‌دلیل بیهوشی، فرد درد ترک را احساس نمی‌کند. این روش ۴ تا ۸ ساعت طول می‌کشد و با دفع سریع مواد مخدر از گیرنده‌های مغزی همراه است. البته برای بسیاری از بیماران کافی نیست و باید با بستری و روان‌درمانی ادامه یابد.

سم زدایی تدریجی

در این روش، میزان مصرف تریاک یا شیره به مرور کاهش می‌یابد و هم‌زمان داروهایی برای کنترل علائم ترک تجویز می‌شود. سم‌زدایی تدریجی در بازه زمانی ۱۲ تا ۲۱ روز انجام می‌شود و برای افرادی که توان تحمل علائم شدید ترک را ندارند، مناسب‌تر است.

دارو درمانی

در برخی مراکز، از داروهایی برای کنترل و کاهش علائم ترک استفاده می‌شود. متادون، بوپرنورفین (قرص B2) و نالترکسون از رایج‌ترین داروهای مورد استفاده هستند. البته باید توجه داشت که درمان با این داروها باید تحت نظر پزشک متخصص و با دوز کنترل‌شده انجام گیرد، چرا که خودسرانه‌ مصرف‌کردن آن‌ها می‌تواند موجب وابستگی دارویی جدید شود.

روش سنتی (یابویی)

در این روش، مصرف ماده مخدر به‌صورت ناگهانی قطع می‌شود و فرد بدون استفاده از دارو یا حمایت روانی، با علائم ترک مقابله می‌کند. این روش نه‌تنها موفقیت کمی دارد، بلکه احتمال بازگشت به مصرف و آسیب‌های جسمی و روانی را نیز بالا می‌برد و توصیه نمی‌شود.

ترک در خانه

برخی خانواده‌ها ترجیح می‌دهند ترک تریاک را در منزل انجام دهند، اما بدون داشتن برنامه مشخص، مراقبت پزشکی و آموزش کافی، این کار خطرناک است. ترک تریاک در خانه ممکن است با تنبیه بدنی یا فشار روانی همراه باشد که نه‌تنها کمکی به درمان نمی‌کند بلکه وضعیت بیمار را بدتر می‌کند.

بستری در کلینیک تخصصی ترک اعتیاد

مؤثرترین روش برای ترک ایمن، علمی و اصولی تریاک، بستری در کلینیک ترک اعتیاد است. در این روش بیمار تحت نظارت ۲۴ ساعته تیم درمانی قرار دارد، داروهای مناسب تجویز می‌شود، برنامه‌های روان‌درمانی گروهی و فردی برگزار می‌شود و تمام جنبه‌های درمان به صورت جامع پوشش داده می‌شود.

درمان های مکمل در ترک تریاک

فرایند ترک تریاک، تنها به سم‌زدایی و دارو درمانی ختم نمی‌شود؛ بلکه موفقیت در این مسیر، به اجرای مجموعه‌ای از درمان‌های مکمل وابسته است. این درمان‌ها با هدف تقویت روحیه بیمار، کاهش عوارض روانی و جسمی، و جلوگیری از بازگشت به مصرف طراحی شده‌اند. استفاده از درمان‌های مکمل در کنار روش‌های اصلی پزشکی، روند ترک را پایدارتر و کم‌خطرتر می‌کند.

درمان‌های مکمل به‌معنای استفاده از رویکردهای پشتیبان در کنار درمان دارویی هستند. این روش‌ها تأثیر مستقیمی بر کاهش ولع مصرف، افزایش آگاهی بیمار، بهبود کیفیت زندگی و ترمیم عملکردهای مغزی و بدنی دارند.

مهم‌ترین درمان‌های مکمل در ترک تریاک عبارت‌اند از:

• روان‌درمانی (CBT یا ACT): درمان شناختی رفتاری (CBT) یکی از مهم‌ترین ابزارهای درمانی برای اصلاح افکار و باورهای نادرست بیمار درباره مصرف تریاک است. درمان پذیرش و تعهد (ACT) نیز به بیمار کمک می‌کند با احساسات سخت کنار بیاید و از بازگشت به مصرف جلوگیری کند.

• گروه‌درمانی و جلسات مشاوره: حضور در گروه‌های هم‌پوش و شرکت در جلسات مشاوره با افراد مشابه شرایط، انگیزه و حمایت اجتماعی مؤثری برای ادامه ترک فراهم می‌کند.

• یوگا و مدیتیشن: این روش‌ها با کاهش اضطراب، بهبود کیفیت خواب، افزایش تمرکز و ایجاد احساس آرامش درونی، در کاهش علائم روانی ترک نقش پررنگی دارند.

• ورزش منظم: انجام فعالیت‌های بدنی منظم مانند پیاده‌روی، شنا یا تمرینات هوازی، به ترشح اندورفین (هورمون شادی) کمک کرده و حس نشئگی طبیعی را جایگزین لذت کاذب مواد می‌کند.

• تغذیه درمانی: بدن فرد در حال ترک نیاز به مواد مغذی، ویتامین‌ها و پروتئین‌های کافی دارد تا آسیب‌های ناشی از مصرف تریاک جبران شده و سیستم ایمنی تقویت شود.

• حمایت خانواده: مشارکت خانواده در فرآیند ترک تریاک، نقشی بسیار حیاتی دارد. آموزش خانواده درباره رفتار صحیح با فرد در حال ترک، می‌تواند احتمال عود را تا حد زیادی کاهش دهد.

• طب سنتی و مکمل: برخی روش‌های طب سنتی مانند طب سوزنی، ماساژ درمانی، یا استفاده از دمنوش‌های آرامبخش نیز به شرط نظارت پزشک می‌توانند در کاهش درد و اضطراب مؤثر باشند.

در نهایت، درمان‌های مکمل نقش اساسی در پایداری نتایج ترک دارند و هر فرد بر اساس شرایط جسمی، روانی و اجتماعی خود می‌تواند از ترکیبی از این روش‌ها بهره ببرد. حضور در یک مرکز تخصصی ترک اعتیاد که همه این امکانات را به‌صورت علمی و برنامه‌ریزی‌شده ارائه دهد، تأثیر این روش‌ها را چند برابر خواهد کرد.

دارو های رایج در درمان ترک تریاک

در درمان ترک تریاک، داروهای متعددی استفاده می‌شود که باید حتماً زیر نظر پزشک مصرف شود. برخی از این داروها فقط برای کنترل علائم جسمی هستند و برخی دیگر برای کاهش میل مصرف (کرِیوینگ).

• متادون: یک شبه‌مخدر که به‌عنوان جایگزین تریاک تجویز می‌شود. هرچند در کوتاه‌مدت علائم ترک را کاهش می‌دهد، اما استفاده طولانی‌مدت از آن ممکن است موجب وابستگی به خود متادون شود.

• شربت تریاک: این دارو با دوز بسیار پایین و تحت نظر پزشک برای کاهش درد ترک استفاده می‌شود. استفاده از آن در مراکز ترک اعتیاد مرسوم است، ولی نباید در خانه و به‌صورت خودسرانه مصرف شود.

• بوپرنورفین (B2): دارویی با خاصیت ضد درد و تسکینی است که می‌تواند میل شدید به مصرف تریاک را کنترل کند. عملکرد آن نسبت به متادون ملایم‌تر است.

• نالترکسون: دارویی آنتاگونیست که با نشستن روی گیرنده‌های مغز، مانع اثرگذاری مواد مخدر می‌شود. این دارو برای دوره پس از ترک و جلوگیری از بازگشت به مصرف مناسب است.

• دیازپام، کلونیدین، لوپرامید و داروهای کمکی: برای کنترل اضطراب، دل‌پیچه، بی‌خوابی و سایر علائم ترک استفاده می‌شوند.

هشدار مهم: مصرف این داروها بدون نسخه پزشک یا خودسرانه می‌تواند خطرناک باشد و منجر به مسمومیت، وابستگی جدید یا تشدید علائم شود.

ترک تریاک چند روز طول می کشد؟

مدت زمان ترک تریاک بسته به عوامل مختلفی مانند میزان و مدت مصرف، وضعیت جسمانی و روانی فرد، وجود بیماری‌های زمینه‌ای و همچنین روش درمانی انتخاب‌شده متغیر است. اما به طور کلی، علائم حاد ترک تریاک معمولاً بین ۵ تا ۱۲ روز به طول می‌انجامد. در این مدت، بدن در حال پاک‌سازی از مواد افیونی است و واکنش‌های مختلفی به قطع ناگهانی یا تدریجی ماده مخدر نشان می‌دهد.

در روزهای ابتدایی، نشانه‌هایی مثل لرز، اضطراب، آبریزش بینی، تهوع، دل‌پیچه و تعریق شدید بسیار شایع هستند. اما معمولاً از روز پنجم به بعد، این علائم شروع به کاهش می‌کنند. با این حال، عوارض روانی مانند افسردگی، بی‌قراری، اختلال خواب و میل به مصرف مجدد ممکن است تا چند هفته باقی بمانند و نیاز به درمان روان‌پزشکی و روان‌درمانی دارند. در کل می‌توان گفت که سم‌زدایی جسمی در حدود ۱۲ روز و بازتوانی روانی و رفتاری ممکن است چند هفته یا چند ماه زمان ببرد.

سریع ترین روش برای ترک تریاک کدام است؟

یکی از روش‌های سریع برای پاک‌سازی بدن از تریاک، روش UROD یا «سم‌زدایی فوق سریع» است. این روش تحت نظارت پزشکی در شرایط کنترل‌شده کلینیکی انجام می‌شود. در این روش، بیمار ابتدا بیهوش شده و در حالی که به خواب عمیق فرو رفته است، داروهای آنتاگونیست مخدر (مانند نالوکسون یا نالترکسون) از طریق سرم به او تزریق می‌شود تا گیرنده‌های مغزی از مواد افیونی پاک‌سازی شوند.

مدت زمان بیهوشی در این روش بین ۴ تا ۶ ساعت است. در این زمان، بدن فرآیند سم‌زدایی را بدون اینکه بیمار درد و ناراحتی ترک را احساس کند، طی می‌کند. مواد مخدر از طریق کلیه‌ها و مدفوع دفع می‌شوند.

با وجود سرعت بالای این روش، باید توجه داشت که UROD فقط مرحله اول ترک یعنی سم‌زدایی جسمی را انجام می‌دهد. پس از آن، نیاز به مراقبت دارویی، روان‌درمانی و مشاوره برای جلوگیری از بازگشت وجود دارد. در غیر این صورت، احتمال عود یا لغزش زیاد خواهد بود.

اهمیت روان درمانی و مشاوره در ترک تریاک

سم‌زدایی، تنها نیمی از راه درمان اعتیاد به تریاک است. ترک موفق زمانی اتفاق می‌افتد که علاوه بر سم‌زدایی، برنامه‌ی بازتوانی روانی و رفتاری نیز به صورت جدی دنبال شود.

روان‌درمانی در ترک اعتیاد، به بیمار کمک می‌کند تا:

• دلیل اصلی گرایش به مواد را بشناسد

• مهارت‌های مقابله با استرس و وسوسه را بیاموزد

• اعتماد به‌نفس ازدست‌رفته را بازگرداند

• روابط خانوادگی و اجتماعی آسیب‌دیده را ترمیم کند

روان‌درمانی می‌تواند به‌صورت فردی، گروهی یا خانوادگی انجام شود. مشاوره با روانشناس، روانپزشک، مددکار اجتماعی و شرکت در جلسات گروه‌های حمایتی مانند Narcotics Anonymous (NA) نقش بسیار مهمی در ثبات درمانی دارد.

کلینیک ترک اعتیاد افشار، انتخابی مطمئن برای ترک اصولی تریاک

کلینیک ترک اعتیاد افشار با بیش از یک دهه تجربه موفق در درمان انواع اعتیاد، به‌ویژه اعتیاد به مواد افیونی مانند تریاک و شیره، یکی از تخصصی‌ترین مراکز درمانی کشور در این حوزه محسوب می‌شود.

ویژگی‌های کلینیک افشار:

• دارای مجوز رسمی از وزارت بهداشت

• کادر پزشکی و روان‌درمانی باتجربه

• ارائه خدمات بستری ۲۴ ساعته حتی در ایام تعطیل

• انجام سم‌زدایی سریع و تدریجی

• خدمات دارو درمانی، تغذیه درمانی و روان‌درمانی

• مشاوره رایگان پیش از بستری و بعد از ترخیص

• قرار گرفتن در منطقه‌ای خوش آب‌وهوا در شمال تهران

کلینیک افشار با رویکردی چندجانبه به درمان اعتیاد، تمام ابعاد جسمی، روانی، اجتماعی و معنوی درمان را پوشش می‌دهد. تجربه موفق صدها بیمار ترک‌کرده، گواهی بر کیفیت خدمات این مرکز است.

جهت دریافت مشاوره رایگان در زمینه ترک تریاک و رزرو بستری با شماره زیر تماس بگیرید.