مقایسه تأثیرات مواد محرک و مواد مخدر بر مغز،موضوعی است که در ادامه به طور مفصل درباره آن صحبت میکنیم. مغز انسان، این شاهکار خلقت، با میلیاردها نورون و میلیاردها ارتباط عصبی، مرکز کنترل تمام احساسات، رفتارها و تصمیم‌های ماست. اما وقتی حرف از مواد اعتیادآور باشد این سیستم پیچیده و منظم دچار اختلالی عمیق می‌شود. مواد مخدر و محرک، با فریب‌دادن مغز و ایجاد اختلال در پیام‌رسانی عصبی، کنترل را از دست سیستم طبیعی بدن خارج کرده و واقعیتی مصنوعی و مخرب را جایگزین آن میکنند. این مواد چگونه و با چه مکانیسم‌هایی بر مغز اثر می‌گذارند؟ تفاوت مواد محرک و مخدر چیست؟
کمپ ترک اعتیاد vip چیست؟ شاید این پرسش برای تعداد زیادی از اشخاص که در به دنبال کمپ ترک اعتیاد هستند، پیش بیاید که کمپ ترک اعتیاد وی ای پی چه ویژگی خاصی دارد و…
تفاوت ساختاری مواد محرک و مواد مخدر
در بحث پرداختن به مقایسه تأثیرات مواد محرک و مواد مخدر بر مغز باید به این موضوع اشاره داشته باشیم که مواد مخدر، مانند هروئین یا مورفین دارای ساختاری هستند که قابلیت اتصال به گیرنده‌های خاصی در مغز را دارند. این گیرنده‌ها مسئول کنترل درد و احساسات هستند. با اتصال این مواد به گیرنده‌ها، سیگنال‌های درد در بدن مسدود شده و حالتی از بی‌حسی، آرامش یا حتی سرخوشی کاذب در فرد ایجاد می‌شود.
مواد محرک مانند آمفتامین، شیشه یا کوکائین ساختاری دارند که باعث افزایش رهاسازی و جلوگیری از بازجذب مواد شیمیایی تحریک‌کننده در مغز مثل دوپامین، نوراپی‌نفرین میشوند. این افزایش شدید در انتقال‌دهنده‌های عصبی، سبب تحریک بیش از حد سیستم عصبی، افزایش ضربان قلب، تنفس سریع، بی‌خوابی، پرانرژی شدن و گاهی اضطراب یا توهم خواهد شد.
مواد محرک ساختارهایی دارند که فعالیت نورون‌ها را تشدید کرده و پیام‌های عصبی را با سرعت بیشتری در بدن منتقل میکنند. این در حالی است که، مواد مخدر با ساختاری که مغز آن را با انتقال‌دهنده‌های عصبی اشتباه می‌گیرد، باعث کند شدن عملکرد سیستم عصبی میشوند. به همین دلیل، فرد مصرف‌کننده مواد مخدر احساس خواب‌آلودگی، آرامش شدید و کاهش سطح هوشیاری دارد. در حالی‌که کسی که از مواد محرک استفاده میکند، دچار افزایش هوشیاری، تمرکز و حتی تحریک‌پذیری افراطی می‌شود.
نکته مهم در مقایسه تأثیرات مواد محرک و مواد مخدر بر مغز، نحوه تأثیرگذاری هر دو دسته بر واکنش‌پذیری بدن است. مواد محرک مانند فشردن پدال گاز در خودرو عمل میکنند؛ همه‌چیز را سریع‌تر و شدیدتر میسازند. اما مواد مخدر مانند کشیدن ترمز دست هستند؛ بدن و مغز را آرام و کُند میکنند. در هر دو حالت، توازن طبیعی عملکرد مغز مختل شده و پس از مدتی، بدن برای حفظ همان سطح عملکرد، به مصرف بیشتر ماده وابسته می‌شود. این وابستگی، یکی از خطرناک‌ترین جنبه‌های استفاده از این مواد است که در آخر، باعث تحلیل سیستم عصبی، ناتوانی در عملکردهای روزمره و تخریب جدی روان و جسم فرد خواهد شد.
بهترین کمپ ترک اعتیاد عبارتی است که احتمالا شما هم این روز ها بسیار با آن برخورد داشته اید.
انواع مواد محرک
ماریجوانا یکی از پرمصرف‌ترین مواد محرک در دنیاست که ماده مؤثر روان‌گردان آن، تتراهیدروکانابینول (THC) نام دارد. این ماده پس از مصرف باعث ایجاد حس لذت موقت و آرامش می‌شود اما پس از مدتی فرد را دچار خستگی و کاهش سرعت واکنش ذهنی و بدنی میکند. یکی از تأثیرات شایع آن، ایجاد گرسنگی شدید است. بسیاری از افراد به اشتباه گمان میکنند که ماریجوانا اعتیادآور نیست در حالی که این باور، حاصل تبلیغات نادرست و ناآگاهی از عوارض واقعی آن است.
ریتالین
ریتالین که نام تجاری داروی متیل‌فنیدات است برای درمان اختلال بیش‌فعالی (ADHD) و افسردگی توسط پزشکان تجویز می‌شود. این ماده با جلوگیری از بازجذب دوپامین در مغز، باعث افزایش تمرکز و بیداری می‌شود. با این حال، سوء مصرف آن بدون تجویز پزشک بسیار خطرناک است. از جمله عوارض ریتالین می‌توان به افزایش فشار خون، سردرد، بی‌نظمی ضربان قلب و حتی بروز نارکولپسی اشاره کرد. استفاده خودسرانه از ریتالین، به‌خصوص در بین دانش‌آموزان و دانشجویان، وابستگی روانی ایجاد کرده و عملکرد طبیعی مغز را مختل میکند.
کوکائین
کوکائین یکی از قوی‌ترین مواد محرک شناخته‌شده است که از برگ‌های گیاه کوکا در آمریکای جنوبی به‌دست می‌آید. این ماده بلافاصله پس از مصرف، باعث ایجاد حس سرخوشی شدید، افزایش ضربان قلب، تحریک جنسی و انرژی بالا می‌شود. استفاده مداوم از کوکائین فرد را دچار پرخاشگری، اضطراب و تحریک‌پذیری شدید میکند. مصرف طولانی‌مدت آن به‌شدت اعتیادآور است و در صورت اوردوز منجر به سکته مغزی، حمله قلبی یا حتی کما و مرگ خواهد شد.
حشیش
حشیش یکی دیگر از مشتقات گیاه شاهدانه است که سوء مصرف آن باعث احساس لذت، سرخوشی و بی‌خیالی موقت می‌شود. مصرف مکرر حشیش به نورون‌های مغز آسیب زده و عملکرد گیرنده‌های لذت را مختل میکند. از دیگر عوارض آن می‌توان به اختلال در تمرکز، ضعف حافظه، کاهش انگیزه و تخریب تدریجی سلول‌های بدن اشاره کرد. برخلاف تصور عمومی، حشیش به سلامت روانی و جسمی آسیب جدی وارد میکند.
قات
قات گیاه بومی شرق آفریقا و برخی مناطق عربستان است که به‌طور سنتی در این مناطق مصرف می‌شود. این ماده روان‌گردان در ابتدا باعث افزایش انرژی، سرزندگی و شادی موقت می‌شود اما پس از چند ساعت، فرد دچار احساس بی‌حالی، کرختی و افت انرژی میگردد. اعلی رغم اینکه قات به‌عنوان یک ماده “سنتی” در برخی فرهنگ‌ها پذیرفته شده، اما آثار سوء آن بر سیستم عصبی و روانی مصرف‌کننده قابل چشم‌پوشی نیست.
آمفتامین و شیشه (مت‌آمفتامین)
آمفتامین‌ها دسته‌ای از محرک‌های قوی سیستم عصبی هستند که در اشکال مختلفی از جمله پودر، قرص یا بلورهای شیشه‌ای (کریستال) دیده میشوند. این مواد بوی تند، مزه تلخ و گاهی رنگ‌هایی مانند خاکستری یا صورتی دارند. سوء مصرف آن‌ها منجر به افزایش شدید انرژی، سرخوشی، پرحرفی، گشاد شدن مردمک چشم، خشکی دهان و توهم می‌شود. استفاده طولانی‌مدت باعث تخریب روانی و جسمی، آسیب به دستگاه تنفسی در مصرف استنشاقی، و افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های عفونی مانند ایدز و هپاتیت در مصرف تزریقی میگردد. شیشه یا کریستال، نوعی مت‌آمفتامین بسیار خطرناک است که ترک آن به‌شدت دشوار و عوارض جسمی و روانی آن بسیار شدید است.
نحوه اثر گذاری مواد محرک بر سیستم عصبی مرکزی
در ادامه بحث مقایسه تأثیرات مواد محرک و مواد مخدر بر مغز باید خاطر نشان کنیم که مواد محرک با تأثیر مستقیم بر سیستم عصبی مرکزی، تغییرات گسترده‌ای در عملکرد مغز و رفتار فرد ایجاد میکنند. این مواد که شامل کوکائین، شیشه و حتی نیکوتین هستند، از طریق تغییر در فعالیت نورون‌ها و انتقال‌دهنده‌های عصبی، نظم طبیعی عملکرد مغز را مختل میسازند. مواد محرک با تحریک بیش از حد برخی از انتقال‌دهنده‌های شیمیایی مانند دوپامین، نوراپی‌نفرین و سروتونین، باعث ارسال پیام‌هایی غیرعادی و شدید به بخش‌های مختلف مغز میشوند. یکی از اثرات مهم این فرآیند، ایجاد حس لذت و انرژی کاذب در فرد است که به‌سرعت منجر به وابستگی خواهد شد. مقایسه تأثیرات مواد محرک و مواد مخدر بر مغز نشان میدهد که مواد محرک سه بخش مهم از مغز را تحت تأثیر قرار می‌دهند:
ساقه مغز
این بخش وظیفه کنترل عملکردهای حیاتی بدن مانند تنفس، ضربان قلب و خواب را بر عهده دارد. مواد محرک با افزایش فعالیت عصبی در این ناحیه، ممکن است باعث افزایش ضربان قلب، بالا رفتن فشار خون و بی‌خوابی شدید شوند. در موارد مصرف بالا، این تحریک خطر حمله قلبی یا سکته را نیز افزایش میدهد.
سیستم لیمبیک
مرکز کنترل احساسات و پاداش در مغز است. محرک‌ها با افزایش شدید دوپامین در این ناحیه، باعث ایجاد احساس سرخوشی و انگیزه بالا میشوند. تکرار این تحریک موجب تخریب تعادل شیمیایی مغز شده و فرد را در چرخه‌ای از نیاز مداوم به لذت مصنوعی گرفتار میکند که اغلب به اعتیاد منجر می‌شود.
قشر مغز
بخش قشر مغز مسئول تفکر، تصمیم‌گیری، حل مسئله و دریافت اطلاعات حسی است. مواد محرک با ارسال سیگنال‌های اغراق‌آمیز و غیرواقعی به این ناحیه، توانایی فرد در درک واقعیت، تمرکز و قضاوت صحیح را مختل میکنند. در نتیجه فرد ممکن است دچار رفتارهای تکانشی، تصمیم‌گیری‌های اشتباه و حتی توهم شود.
نحوه اثرگذاری مواد محرک بر سیستم عصبی مرکزی با ایجاد اختلال در انتقال سیگنال‌های عصبی، تحریک غیرطبیعی نورون‌ها، و افزایش غیرعادی مواد شیمیایی لذت‌بخش باعث تغییرات لحظه‌ای در خلق و خو و رفتار می‌شود. در عین حال با تداوم مصرف، مغز را از عملکرد طبیعی خود دور کرده و وابستگی روانی و جسمانی شدیدی ایجاد میکند.
کمپ ترک اعتیاد خصوصی، مرکزی‌ست که برای بستری موقت بیماران مبتلا به اعتیاد تاسیس می‌شود. تفاوت کمپ ترک اعتیاد خصوصی با یک مرکز عمومی، در کیفیت خدمات و جو محیطی آن است.
تاثیر مواد مخدر بر مراکز پاداش و درد مغز
مغز انسان دارای سیستم‌هایی برای تجربه لذت و کنترل درد است که از طریق ترکیبات شیمیایی درون‌زا مانند دوپامین و اندورفین‌ها عمل میکنند. مقایسه تأثیرات مواد محرک و مواد مخدر بر مغز نشان میدهد که مواد مخدر با مداخله مستقیم در این سیستم‌ها، نظم طبیعی عملکرد مغز را به هم می‌ریزند.
تأثیر بر مرکز پاداش مغز
مرکز پاداش مغز که در سیستم لیمبیک و در ناحیه‌ای به نام هسته آکومبنس قرار دارد، مسئول ایجاد حس لذت و انگیزش در پاسخ به فعالیت‌های مفیدی مثل غذا خوردن، خواب یا تعامل اجتماعی است. زمانی که مواد مخدر مصرف میشوند، این مواد باعث افزایش شدید و ناگهانی دوپامین در این ناحیه میگردند یعنی همان انتقال‌دهنده عصبی که مسئول ایجاد احساس خوب در ماست.
اما مشکل از آن‌جایی شروع می‌شود که سطح دوپامین ترشح‌شده در اثر مواد مخدر، چندین برابر بیشتر از حالت طبیعی است. این وضعیت باعث ایجاد لذت و سرخوشی غیرواقعی و بسیار شدید خواهد شد. به‌مرور، مغز دیگر نمی‌تواند بدون آن ماده همان سطح از لذت را تجربه کند. در نتیجه، فرد دچار وابستگی شدید روانی به ماده می‌شود و برای بازسازی همان احساس، مصرف را تکرار میکند.
تأثیر بر مرکز درد
مقایسه تأثیرات مواد محرک و مواد مخدر بر مغز حاکی از این است که مواد مخدر مانند مورفین، هروئین و سایر اپیوئیدها، به گیرنده‌هایی در مغز متصل میشوند که گیرنده‌های اُپیوئیدی نام دارند. این گیرنده‌ها برای کنترل و کاهش درد طراحی شده‌اند و با مواد طبیعی بدن مانند اندورفین فعال میشوند.
وقتی فرد مواد مخدر مصرف میکند، این مواد مستقیما به گیرنده‌ها متصل شده و باعث بلوک پیام‌های درد میگردند. در نتیجه فرد احساس بی‌دردی، آرامش یا حتی بی‌حسی کامل میکند. اما مصرف مداوم باعث می‌شود مغز به حضور این ماده عادت کند و تولید طبیعی اندورفین‌ها کاهش داشته باشد. این یعنی در نبود مواد مخدر، فرد حتی در برابر دردهای بسیار خفیف هم واکنش شدیدتری نشان میدهد.
مواد مخدر با فریب دادن مراکز پاداش و درد مغز، در کوتاه‌مدت حس لذت و آرامش مصنوعی ایجاد میکنند؛ اما در بلندمدت، این مراکز دچار تغییر ساختاری و عملکردی میشوند. مغز دیگر بدون ماده نمی‌تواند به شکل طبیعی لذت ببرد یا درد را کنترل کند. این اختلالات باعث اعتیاد، افسردگی، اضطراب، تحریک‌پذیری شدید و اختلال در زندگی روزمره فرد میگردند.
کلینیک ترک اعتیاد لاکچری، همان بهشتی است که برای بیمار خود به دنبال آن هستید. این روزها دغدغه اصلی خانواده‌های افراد مبتلا به دام اعتیاد، پیدا کردن یک کمپ مناسب و راحت برای ترک است.
مقایسه تغییرات سطح دوپامین در مصرف محرک ها و مخدر ها
دوپامین یا مولکول لذت، نقشی مهمی در احساس پاداش، انگیزه، تمرکز و خلق‌وخو دارد. مواد محرک و مخدر بر سطح دوپامین تأثیر می‌گذارند، اما نحوه و شدت اثرگذاری آن‌ها متفاوت است. مقایسه تأثیرات مواد محرک و مواد مخدر بر مغز نشان میدهد که:
مواد محرک مثل کوکائین، شیشه، آمفتامین ها
مواد محرک باعث افزایش ناگهانی و شدید سطح دوپامین در مغز میشوند. این مواد یا باعث رهاسازی بیش از حد دوپامین میگردند یا مانع از بازجذب آن به سلول‌های عصبی خواهند شد. دوپامین برای مدت طولانی‌تری در فضای بین نورونی باقی می‌ماند و اثر آن تشدید می‌شود.
تأثیرات:
- ایجاد سرخوشی شدید، افزایش انرژی، تمرکز بالا، احساس توانمندی
- بعد از اتمام اثر: افت شدید خلق‌وخو، افسردگی، خستگی ذهنی
خطر بلندمدت:
با مصرف مکرر، مغز تولید طبیعی دوپامین را کاهش میدهد و گیرنده‌ها نسبت به آن مقاوم میشوند.
فرد برای رسیدن به همان حس قبلی باید مقدار بیشتری مصرف کند
مواد مخدر مانند هروئین، مورفین، تریاک
مواد مخدر مستقیما بر روی گیرنده‌های اپیوئیدی مغز تأثیر می‌گذارند و باعث رهاسازی غیرمستقیم دوپامین در سیستم پاداش میشوند. برخلاف محرک‌ها، آزادسازی دوپامین در این حالت آرام‌تر، اما بیش از حد طبیعی است.
تأثیرات:
- ایجاد حس آرامش، بی‌دردی، لذت ملایم و رضایت
- کاهش اضطراب، خواب‌آلودگی، فاصله گرفتن از واقعیت
خطر بلندمدت:
- کاهش پاسخ‌دهی مغز به دوپامین طبیعی
- در نبود ماده، فرد دچار افسردگی، بی‌لذتی و وابستگی شدید جسمانی می‌شود.
ترک اعتیاد یک روند دشوار است که البته دشواری آن به نوع مواد مخدر مورد مصرف، سن بیمار، مدت مصرف و عوامل دیگری بستگی دارد.
تأثیر مصرف مواد مخدر روی جوانان و نوجوانان
مصرف مواد مخدر در دوران نوجوانی و جوانی، آثار بسیار مخرب‌تری نسبت به بزرگسالی بر جای میگذارد. دلیل اصلی این تفاوت، عدم تکامل کامل مغز در این سنین حساس است. مغز نوجوانان هنوز در مرحله رشد و شکل‌گیری نهایی قرار دارد؛ مخصوصا نواحی مانند قشر پیش‌پیشانی که مسئول تصمیم‌گیری، قضاوت، کنترل هیجانات و برنامه‌ریزی است تا اواخر نوجوانی یا اوایل دهه سوم زندگی به بلوغ کامل نمی‌رسد. در نتیجه، هرگونه دخالت خارجی مانند مصرف مواد مخدر به شکل بسیار جدی در مسیر طبیعی رشد مغزی اختلال ایجاد میکند.
یکی از پیامدهای اصلی مصرف مواد در این سن، افزایش احتمال انجام رفتارهای پرخطر است. با توجه به اینکه نوجوان هنوز توانایی کامل در سنجش عواقب کارهای خود را ندارد، مواد مخدر با تضعیف بیشتر نواحی کنترل‌کننده مغز، موجب بروز رفتارهایی مانند رانندگی پرخطر، خشونت، درگیری‌های خیابانی، رابطه‌های پرخطر و بزهکاری می‌شود. این در حالی است که، افزایش آسیب‌پذیری مغز نوجوان در برابر اثرات شیمیایی مواد باعث می‌شود که وابستگی روانی و جسمانی به مواد در سنین پایین سریع‌تر و عمیق‌تر شکل بگیرد.
مقایسه تأثیرات مواد محرک و مواد مخدر بر مغز نوجوان نشان میدهد که از نظر شناختی و تحصیلی نیز مصرف مواد، توانایی‌هایی مانند یادگیری، تمرکز، خلاقیت و حافظه را به شدت تضعیف میکند. این آسیب‌ها مسیر تحصیلی و شغلی یک نوجوان را کاملا منحرف کرده و مانع از شکوفایی استعدادهای بالقوه او میشوند. نوجوانی که درگیر مصرف مواد است اغلب دچار افت تحصیلی، قطع ارتباط با خانواده و مدرسه و انزوای اجتماعی میگردد.
